AIoT đang mang lại những thay đổi đột phá cho mọi lĩnh vực – từ sản xuất, y tế, giao thông cho đến quản lý đô thị. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích rõ rệt về hiệu suất và tự động hóa, hệ thống AIoT cũng tiềm ẩn những tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội nếu không được kiểm soát và thiết kế một cách bền vững.
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về mặt trái tiềm ẩn của AIoT, từ khai thác tài nguyên, tiêu thụ năng lượng cho đến ảnh hưởng đến việc làm và quyền riêng tư.
1. Tác động môi trường của AIoT
1.1. Tiêu thụ năng lượng ngày càng lớn
Các thiết bị IoT hoạt động liên tục, đặc biệt là cảm biến, camera, thiết bị giám sát… tiêu thụ một lượng điện năng đáng kể. Ngoài ra, các mô hình trí tuệ nhân tạo được tích hợp để xử lý dữ liệu thường xuyên cần hệ thống máy chủ, GPU hoặc chip AI tiêu hao nhiều năng lượng.
Hệ thống AIoT thường bao gồm:
-
Hàng triệu thiết bị hoạt động 24/7
-
Mạng truyền dữ liệu khổng lồ giữa cảm biến – edge – cloud
-
Trung tâm dữ liệu (data center) chạy mô hình AI
Tổng hợp lại, AIoT có thể tạo ra lượng tiêu thụ điện cao gấp nhiều lần so với hệ thống truyền thống, nếu không được tối ưu thiết kế.
1.2. Gia tăng rác thải điện tử
Tuổi thọ trung bình của thiết bị IoT thường ngắn, đặc biệt là các thiết bị giá rẻ. Khi chúng bị lỗi thời, khó sửa chữa hoặc không được cập nhật phần mềm, chúng sẽ nhanh chóng trở thành rác thải điện tử (e-waste).
Nếu không có chính sách tái chế, tái sử dụng hợp lý, AIoT có thể là nguồn gây ô nhiễm lớn, ảnh hưởng đến đất, nước và sức khỏe con người.
1.3. Khai thác tài nguyên hiếm
Việc sản xuất hàng loạt cảm biến, pin, module kết nối và chip AI đòi hỏi khai thác các loại khoáng sản như lithium, cobalt, đất hiếm… Điều này làm tăng áp lực lên tài nguyên thiên nhiên, nhất là khi việc khai thác không đi kèm tiêu chuẩn bảo vệ môi trường.
2. Tác động xã hội của AIoT
2.1. Tái định hình thị trường lao động
Khi AIoT được triển khai sâu rộng trong nhà máy, nông nghiệp, logistics hoặc bán lẻ, nhiều công việc truyền thống bị thay thế bởi hệ thống tự động. Điều này đặt ra thách thức lớn:
-
Người lao động thiếu kỹ năng công nghệ dễ bị mất việc
-
Khoảng cách giàu nghèo có thể gia tăng nếu chuyển đổi số không toàn diện
-
Cần đầu tư mạnh vào đào tạo lại và phát triển kỹ năng mới
Nếu không chuẩn bị tốt, AIoT có thể gây ra bất bình đẳng xã hội và sự kháng cự từ lực lượng lao động.
2.2. Rủi ro về quyền riêng tư và giám sát
AIoT thường đi kèm với giám sát liên tục: cảm biến nhiệt độ, camera, thiết bị đeo theo dõi sức khỏe, micro, GPS… Những dữ liệu này nếu bị thu thập, phân tích và khai thác không minh bạch có thể:
-
Xâm phạm đời sống riêng tư cá nhân
-
Bị khai thác cho mục đích thương mại hoặc kiểm soát
-
Gây mất lòng tin của người dùng và cộng đồng
Do đó, quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu cá nhân cần được xem là trụ cột trong chiến lược phát triển AIoT bền vững.
2.3. Bất bình đẳng trong tiếp cận công nghệ
Không phải cộng đồng hay quốc gia nào cũng có điều kiện triển khai AIoT. Hệ thống yêu cầu hạ tầng mạnh, kỹ năng kỹ thuật và vốn đầu tư đáng kể.
Nếu các công nghệ AIoT chỉ tập trung ở các thành phố lớn hoặc các doanh nghiệp có vốn, nó sẽ làm sâu sắc thêm khoảng cách số giữa vùng phát triển và vùng kém phát triển.
3. Cân bằng giữa lợi ích và rủi ro
Không thể phủ nhận rằng AIoT giúp tăng hiệu quả, tiết kiệm chi phí và mở ra cơ hội đổi mới, nhưng nếu chỉ nhìn vào khía cạnh kinh tế mà bỏ qua tác động môi trường – xã hội, hệ thống AIoT sẽ trở nên thiếu bền vững.
Một chiến lược AIoT lý tưởng cần đặt ra câu hỏi:
-
Thiết bị có thể sửa chữa và tái sử dụng không?
-
Mô hình AI có thiên vị hoặc phân biệt không?
-
Người dùng có quyền kiểm soát dữ liệu của họ không?
-
Người lao động có được đào tạo để thích ứng với công nghệ không?
Tóm lại, AIoT không chỉ là công nghệ – đó là sự lựa chọn đạo đức và chiến lược. Phát triển bền vững phải là nền tảng ngay từ đầu, không phải là yếu tố được “vá” thêm sau cùng.